વ્રત-ઉપવાસથી કયા ફાયદા થાય અને કેમ?

આજે મોટાભાગના લોકો અત્યધિક વજનથી પરેશાન રહે છે. અસંતુલિત ખાન-પાન અને અનિયિમત દિનચર્યાને પરિણામે શરીરમાં ફેટ-વસા વધવા લાગે છે. જેનાથી ઓબેસિટી-મેદસ્વીતાની બીમારી થાય છે. તેનાથી આપણા સ્વાસ્થ્ય ઉપર ઘણી ખરાબ અસર પડે છે. આ રીતે કોઈપણ બીમારીથી બચવા માટે પણ વ્રત-ઉપવાસ ઘણો કારગર ઉપાય છે, સાથે જ ધર્મ લાભ પણ પ્રાપ્ત થાય છે.

વ્રતનો અર્થ છે સંકલ્પ કે દ્રડ નિશ્ચય, તથા ઉપવાસનો અર્થ છે ઇશ્વર કે ઇષ્ટદેવની નજીક બેસવું. ભારતીય સંસ્કૃતિમાં વ્રત તથા ઉપવાસનું ખૂબ જ મહત્વ છે અને દરેક દિવસે કોઈ ઉપવાસ કે વ્રત ચાલતા જ હોય છે. બધા ધર્મોમાં વ્રત-ઉપવાસની જરૂરિયાત બતાવવામાં આવી છે. એટલે દરેક વ્યક્તિ પોતાના ધર્મની પરંપરા પ્રમાણે ઉપવાસ કે વ્રત કરે છે. વાસ્તવમાં વ્રત-ઉપવાસનો સંબંધ આપણા શારીરિક તથા માનસિક શુદ્ધિકરણ સાથે છે. તેનાથી આપણુ શરીર સ્વસ્થ્ય રહે છે. વ્રત ઘણા પ્રકારના હોય છે જેમાં નિત્ય, નૈમિત્તિક, કામ્ય વ્રત.

નિત્ય વ્રત ભગાવનને પ્રસન્ન કરવા માટે નિરંતર કરવામાં આવે છે.

નૈમિત્તિક વ્રત કોઈ નિમિત્ત માટે કરવામાં આવે છે.

કામ્ય, કોઈ કામનાથી કરવામાં આવનાર વ્રત કામ્ય છે.

વ્રત કે સ્વાસ્થ્ય લાભ, વ્રત-ઉપવાસથી શરીર સ્વસ્થ્ય રહે છે. નિરાહાર રહેવું, એક સમયે ભોજન લેવું અથવા માત્ર ફળાહારથી પાચનતંત્રને આરામ મળે છે. તેનાથી કબજિયાત, ગેસ, એસીડીટી, અજીર્ણ, અરૂચિ, માથાનો દુખાવો, તાવ, મેદસ્વીતા જેવા ઘણા રોગોને નાશ થાય છે. આધ્યાત્મિક શક્તિ વધારે છે. જ્ઞાન, વિચાર, પવિત્રતા બુદ્ધિનો વિકાસ થાય છે. આ કારણે ઉપવાસ-વ્રતને પૂજા પદ્ધતિમાં સામેલ કરવામાં આવેલ છે.

વ્રત કોને ન કરવું-

સન્યાસી, બાળકો, રોગી, ગર્ભવતી સ્ત્રીઓ, વૃદ્ધોને ઉપવાસ કરવાની છૂટ હોય છે.


વ્રતના નિયમઃ-

-જે દિવસે ઉપવાસ-વ્રત હોય તે દિવસે આ નિયમોનું પાલન કરવું જોઈએ.
-કોઈ પ્રકારની હિંસા ન કરવી.
-દિવસે સૂવું નહીં.
-વારંવાર પાણી ન પીવું.
-જૂઠું ન બોલવું, કોઈની બુરાઈ ન કરવી.
-વ્યસન ન કરવું.
-ભ્રષ્ટાચાર ન કરવાનો સંકલ્પ લવો
-વ્યાભિચાર ન કરવો.
-કોઈપણ પ્રકારનું અધાર્મિક કામ ન કરવું. નહીતર વ્રતનું પૂર્ણ પુણ્ય પ્રાપ્ત થતું નથી.